Piyasaların ve dünyanın virüs salgını nedeniyle yaşamış olduğu zor günlerde sık sık duyduğumuz bazı ekonomik kavramları açıklayacağım. Son günlerde gazete ve TV’lerde kullanılan bazı terimleri açıklamanın faydalı olacağını düşünüyorum. Kısaca bu yazımda Parasal Genişleme (QE), Açık Piyasa İşlemleri (APİ), tahvil, bono, hisse senedi, repo, resesyon, stagflasyon, slumpflasyon gibi kavramları açıklamaya çalışacağım.
Parasal Genişleme: (QE)
Merkez bankalarının piyasaya likidite vermek istediklerinde piyasadan tahvil, bono gibi enstrümanları kullanarak ve karşılığında para vermesidir. Bu durumu iki şekilde yapabilirler. Satın alma ya da kısa süreli iade etmeye dayalı repo yöntemi ile gerçekleştirilir. Parasal genişlemeyi ilk kez ABD Merkez Bankası (Fed) kullanmıştır. Amaç; bu şekilde likidite sunarak ekonomiyi canlandırmaktır. Bu durum para basma şeklinden bir farkı yoktur. Sonuçta merkez bankası Hazine kağıtlarını alarak, onun borcunu üstelenmiş oluyor.
Açık Piyasa İşlemleri (APİ):
Merkez bankalarının dolaşımdaki para miktarını kontrol edebilmek için yaptığı işlemlerdir. Bunlar; hazine bonosu, tahvil ve hisse senedi alım satımı işlemleridir. Amaç; banka rezervleri ile oynayarak para arzını etkilemektir. Alım ve satımlar kesin alım veya satım olabileceği gibi geri alım veya satım vaadiyle (repo) şeklinde de olabilir. Bunun sonucunda piyasadaki miktar ve fiyat etkilenir. Merkez bankası,
- Likidite fazlasını kontrol etmek için senet satar.
- Para darlığında ise senet satın alır.
Tahvil:
Kaynak bulmak için Sermaye Piyasa Kurumu izniyle çıkarılan vadesi bir yıldan uzun borç senedidir. Faiz getirisi vardır. Alınan tahvil kişiye, alacak hakkı verir, yönetim hakkı vermez.
Bono:
Borç senedidir. Gününde ya da gününden önce tahsil edilebilir. Alınan bono kişiye, alacak hakkı verir, yönetim hakkı vermez. Getirisi sabittir.
Hisse Senedi:
Bir şirketin anaparasının eşdeğer parçalarından biridir. Getirisi değişkendir. Hisse senedi alan kişiye ortaklık hakkı ve yönetim hakkı verilir. Vadesi yoktur.
Repo:
Kısa dönemli bir menkul kıymetin belirli bir dönem sonra tekrardan geri alınması şartıyla gerçekleşen satış işlemidir.
Resesyon:
Ekonomide küçülme halidir. Üst üste 2 çeyrek dönem GSYH küçülmesi yaşanıyorsa resesyondan söz edilebilir. Bu durum daha da uzun da olabilir.
- V tipi: Ekonominin resesyondan iki çeyrek sonunda çıkmasına (2008 Küresel Kriz Türkiye Ekonomisi)
- U tipi: Ekonominin resesyonda iki çeyrekten daha uzun süre kalması
- W tipi: Ekonominin resesyondan çıkıp tekrar girmesi durumuna denir yani çift dipli durum diye de ifade edilir. (2008 Küresel Kriz İngiltere Ekonomisi)
Stagflasyon:
Stagflasyon “durgunluk/daralma” anlamına gelen bir ekonomik terimdir. Ekonomi de hem durgunluk hem de enflasyon yaşandığı dönemlerdir. Bu terim 1970 yıllarda kullanılmaya başlanmıştır. Durgunluk artar ve istihdam azalır. Burada ki sıkıntı hem enflasyonla mücadele edilecek hem de ekonomi canlandırılması gerekecek ki ikisi de birbiriyle çelişir.
Slumpflasyon:
Enflasyon varken ekonomi de aynı zamanda küçülme olması durumudur. En zor ekonomik kriz türüdür. Hem enflasyon ile mücadele etmek hem de küçülmeyi önlemek gerekir. Makroekonomik hedeflerin ve politika araçlarının en fazla çelişkili durumu burada ortaya çıkar.
Sağlıcakla kalın…29.3.2020
