Son dönemde popüler ekonomistler ve haberlerde çok fazlasıyla karşılaştığımız bazı terimler hakkında etrafımdan çokça sorular alıyorum. Bunun üzerine bazı terimleri açıklamakta fayda olacağına inanıyorum. Kısaca bu yazımda stagflasyon, slumpflasyon, enflasyon, swap, long, short, işsizlik oranı, deflasyon, resesyon, cari denge gibi kavramları açıklamaya çalışacağım.
Stagflasyon :
Stagflasyon “durgunluk/daralma” anlamına gelen bir ekonomik terimdir. Ekonomi de hem durgunluk hem de enflasyon yaşandığı dönemlerdir. Bu terim 1970 yıllarda kullanılmaya başlanmıştır. Durgunluk artar ve istihdam azalır. Burada ki sıkıntı hem enflasyonla mücadele edilecek hem de ekonomi canlandırılması gerekecek ki ikisi de birbiriyle çelişir.
Slumpflasyon :
Enflasyon varken ekonomi de aynı zamanda küçülme olması durumudur. En zor ekonomik kriz türüdür. Hem enflasyon ile mücadele etmek hem de küçülmeyi önlemek gerekir. Makroekonomik hedeflerin ve politika araçlarının en fazla çelişkili durumu burada ortaya çıkar.
Enflasyon :
Enflasyon, fiyatların sürekli olarak artış göstermesidir. Fiyat artışı ile karıştırılmamalıdır. Örneğin; peynir ve zeytinin fiyatları arttı ve bu artışa biz enflasyon değil fiyat artışı deriz. Bu durumun enflasyon olabilmesi için; sepetimizde bulunan malların toplamında sürekli artış olması gerekmektedir.
Swap :
Para takası demektir. Aslında burada elinizde olmayan para birimini ödünç almanın maliyeti (faizi) diye açıklayabiliriz. Elinizde olan para biri ile gidip isteğimiz para birimine değiştirebiliriz ki bu durumda bir swap (faiz) ödemeyiz. Yani elimizde TL olmadan onu satıp Dolar ya da başka bir para satın almanın maliyetidir. Swap maliyetlerinin son günlerde artması spekülatif hareket yapmak isteyenlerin önünü kesmektedir fakat uzun vadede bizim paramızın değerinin düşmesine neden olacağı aşikardır.
Long :
Bir para birimini satın almak demektir. Örneğin; Dolar kurunun yükseleceğini düşünerek yapılan işlemdir. Elinizdeki 100 TL / 5.30 $ = 18.87 $ alırız. Açtığınız Long pozisyonla ve de Dolar yükselmesiyle 18.87 $ X 6 = 113.20 TL. Bu işlemden 13.20 TL ( 2.2 $ ) kar elde etmiş oluruz. Burada fiyat ödünç alırız.
Short :
Elimizde olmayan bir şeyi satmaktır. Yani ödünç alarak satmaktır ki bunun da bir swap maliyeti vardır. Değer kaybı olacağını düşündüğümüz para birini açığa satarak yapılan işlemdir. Örneğin; Dolar kurunun düşeceği düşünerek yapılan işlemdir. Elinizdeki 100 $ x 5.30 = 530 TL alırız. Açtığınız Short pozisyon ile ve de Dolar değer kaybetmesiyle 530 TL / 5 = 106 $ alırız. Bu işlemden 6 $ ( 30 TL ) kar elde etmiş oluruz. Bu durum net kar değildir. Swap maliyeti ve alım satım masrafını düşerek net karı buluruz. Bu işlemde düşerken kazanıyoruz ki bu tarz işlemler Trade (Kaldıraçlı) piyasalarında olmaktadır.
İşsizlik Oranı :
15 yaş ve üzerinde olan kişilerden son 4 hafta içinde iş arama kanallarını kullanmış ve 2 hafta içinde işbaşı yapabilecek durumda kişiler işsiz sayılıyor. İşsizlik oranı ise İşsiz sayısının toplam işgücüne bölünmesiyle bulunur.
Deflasyon :
Fiyatların sürekli olarak düşüş göstermesidir. Paranın satın alma gücü yükselir. Enflasyon tersi bir durum olsa da önemli olan burada da sürekliliktir. Olumlu bir durum gibi görünmesine rağmen bu durumda kriz olarak kabul edilmektedir. Japonya’da uzun bir dönem yaşanmıştır. Bu durum devam ederse üreticiler ürün yapmazlar ve ekonomik büyümeme gerçekleşir. 2008 küresel krizinde ülkeler talebi artırmaya (tüketimi canlandırmaya ) yönelik genişletici maliye ve para politikası uygulamak zorunda kalmıştır.
Resesyon :
Ekonomide küçülme halidir. Üst üste 2 çeyrek dönem GSYH küçülmesi yaşanıyorsa resesyondan söz edilebilir. Bu durum daha da uzun da olabilir.
V tipi : Ekonominin resesyondan iki çeyrek sonunda çıkmasına (2008 Küresel Kriz Türkiye Ekonomisi)
U tipi : Ekonominin resesyonda iki çeyrekten daha uzun süre kalması
W tipi : Ekonominin resesyondan çıkıp tekrar girmesi durumuna denir yani çift dipli durum diye de ifade edilir. (2008 Küresel Kriz İngiltere Ekonomisi)
Cari Denge :
Cari açık ve cari fazla diye ikiye ayırabiliriz. Kabaca; “gelirler – giderler” sonuç negatif ise açık pozitif ise fazla vermiş oluyoruz.
Cari Denge = Mal Dengesi + Hizmetler Dengesi + Yatırım Gelirleri Dengesi + Cari Transferler
Mal dengesi : Yurtdışına sattığımız tüm malların döviz geliri ile yurtdışından aldığımız tüm malların toplam döviz geliri arasında ki fark.
Yatırım gelirleri dengesi : Yabancıların ülkeye yaptıkları yatırım ile yabancı ülkeye yapılan yatırımlar arasında ki farktır.
Cari transferler : Yurtdışında yaşayan vatandaşların kendi ülkesine sağladığı döviz miktarı.
Hizmetler dengesi: Turizm vb. hizmetlerden elde edilen gelirler ile giderler arasında ki fark.
Saygılarımla 28.3.2019
