Ülkelerin uluslararası yatırımları doğrudan ve dolaylı yatırım olarak ikiye ayrılır. Uluslararası doğrudan yatırımlar; ülkeye sınırları dışından yatırımcıların üretim tesisleri kurarak, şube açarak, taşınmaz mal edinerek ya da var olan bir şirketi kısmen ya da tamamen satın alarak yapılan yatırımlardır. Uzun dönemli yatırımlardır ve hızlı sermaye çıkışları olmaz. Ayrıca istihdam ve tedarikçilerin gelişimine katkı sağlanır. Uluslararası dolaylı yatırımlar; ülkeye sınırları dışındaki yatırımcıların hisse senedi alımı, tahvil alımı gibi le yapılan portföy yatırımlarıdır. Para girişleri de çıkışları da hızlı olur. Piyasa için kısa vadeli çözümlerdir. En ufak bir sorunda sermaye çıkışları yaşanabilir. Bu yatırımların ülkeye gelebilmesi için; istikrar, güven ortamı, siyasal koşullar, hukuk sistemi, nüfus oranı, ücret skalası, eğitim sistemi, teşvikler ve vergilendirme konuları önemlidir. Ücretlerin diğer ülkelere göre düşüklüğü, ürün tedarik kolaylığı, çalışan profili, verimlilik, iç talep canlılığı ve jeopolitik konum da önemlidir.
Kaynak: MB verileri kullanılarak yazar tarafından oluşturulmuştur.
İstikrarsız bir ortamda, faizler yükselecek, borsalarda iniş ve çıkışlar oluşacak ve bu durum yabancı yatırımcıyı tedirgin edecektir. İstikrarsız ortam risklerin artacağına işarettir. Böyle durumda yabancı yatırımcı parasını daha hızlı çıkartabilmek ve risklerden kaçınmak için dolaylı yatırım araçlarını tercih eder. 2019 ve 2020 yılında da yabancı yatırımcıların dolaylı yatırımlardan da çıktıkları görülmektedir. Ülkemiz gibi cari açık sorunu olan gelişmekte olan ülkeler cari açığın finansmanında doğrudan ve dolaylı yatırımların önemi büyüktür. Türkiye’nin 2005-2008 yılları arasında doğrudan yatırım konusunda ciddi yatırımlar aldığı aşikardır. Fakat daha sonrasında bu durum yavaş yavaş tersine dönmeye başlamıştır. Özellikle 2015 yılından sonra ise durum iyice kötüleşmiştir.
UNCTAD’a göre tüm dünyada doğrudan yatırımlarda 2019 yılında 1,5 trilyon $ iken, 2020 yılında %42 gerileyerek 859 milyar $ seviyesine inmiştir. Ülkemizde ise bu oran %19 seviyesindedir. 1990 yıllarındaki seviyelere kadar düşüş olması şaşırtıcıdır. UNCTAD’a göre, 2020 doğrudan yabancı sermaye yatırımları, 2008-2009 küresel finansal krizi sonrasından bile %30’dan fazla aşağıdadır.
2020 yılında Asya’ya doğrudan yatırımlar yaklaşık 476 milyar $ olurken, Çin 163 milyar $ ile dünyanın en fazla doğrudan yatırım çeken ülkesidir. Hindistan’ın ise doğrudan yatırımlarını 57 milyar $ ile 2019 göre %13 yükseltmiştir. Özellikle dijital alanda ciddi yatırımlar almıştır. ABD’ye yatırımlardaki ise 2019 göre %49 düşüş ile 134 milyar $ olmuştur.
İstikrarı sağlayıp, hukuk konusunda geri düzenlemeleri yaparak, eğitim sistemini kaliteli hale getirerek ve güven vererek yatırımcıları çekmeliyiz. Bu sayede hem cari açık finansmanı oluşturulmuş olup, özellikle doğrudan yatırımlar ile istihdama katkı sağlatılır hem de know how elde etmiş oluruz.
Saygılarımla…20.6.21
